Nhà tái định cư là căn nhà được xây dựng để tái định cư các cư dân trong trường hợp các khu đất bị thu hồi hoặc phát triển lại. Tuy nhiên, nhà tái định cư không thể mua bán, vì nó là một giải pháp của chính phủ nhằm đảm bảo an sinh xã hội cho các cư dân bị ảnh hưởng bởi các dự án phát triển.
Nhà tái định cư là gì?
Theo Luật nhà ở năm 2014, nhà tái định cư là nhà ở bố trí cho các hộ gia đình, cá nhân thuộc diện được tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở, bị giải tỏa nhà ở theo quy định của pháp luật.
Loại nhà này được ưu tiên trong việc cấp Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở hợp pháp, giá nhà tái định cư thường thấp hơn so với giá trị thực được bán ra thị trường.
Tuy nhiên, nhà tái định cư thường tọa lạc ở khu vực xa trung tâm, diện tích nhà ở tiêu chuẩn, tiện ích không được đầy đủ như các loại hình khác.
Tiêu chuẩn nhà ở tái định cư
Theo Điều 39 Luật Nhà ở 2014, loại nhà và tiêu chuẩn diện tích nhà ở để phục vụ tái định cư cụ thể như sau:
- Tại khu vực đô thị, nhà ở để phục vụ tái định cư phải đáp ứng các tiêu chuẩn:
+ Là căn hộ chung cư hoặc nhà ở riêng lẻ được xây dựng phù hợp với quy hoạch chi tiết xây dựng và chương trình, kế hoạch phát triển nhà ở của địa phương đã được phê duyệt.
+ Trường hợp là căn hộ chung cư thì phải thiết kế, xây dựng theo kiểu khép kín, bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng. Khi thiết kế nhà ở để phục vụ tái định cư, chủ đầu tư có thể bố trí một phần diện tích để tổ chức kinh doanh phù hợp với điều kiện thực tế của từng dự án.
+ Trường hợp là nhà ở riêng lẻ thì phải được xây dựng theo quy hoạch chi tiết xây dựng, thiết kế được phê duyệt; tuân thủ nguyên tắc kiến trúc nhà ở và bảo đảm hạn mức diện tích đất ở tối thiểu theo quy định của pháp luật về đất đai.
- Tại khu vực nông thôn, nhà ở để phục vụ tái định cư được thiết kế, xây dựng phải bao gồm diện tích ở và các công trình phụ trợ, phục vụ sinh hoạt, sản xuất gắn với nhà ở, tuân thủ nguyên tắc kiến trúc nhà ở và bảo đảm hạn mức diện tích đất ở tối thiểu theo quy định của pháp luật về đất đai.
Nguyên tắc kiến trúc nhà ở: phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, phòng chống thiên tai, trình độ khoa học, kỹ thuật, truyền thống lịch sử, văn hóa và phù hợp với quy hoạch chi tiết xây dựng đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt.
- Tại khu vực đô thị, kiến trúc nhà ở phải kết hợp hài hòa giữa cải tạo với xây dựng mới, phải gắn công trình nhà ở riêng lẻ với tổng thể kiến trúc của đô thị, phải tuân thủ thiết kế đô thị và quy chế quản lý quy hoạch kiến trúc đô thị.
- Tại khu vực nông thôn, kiến trúc nhà ở phải hài hòa với cảnh quan thiên nhiên, phù hợp với phong tục, tập quán, điều kiện sản xuất kinh doanh của hộ gia đình, cá nhân và của các dân tộc tại từng vùng, miền.
Các quy định liên quan nhà tái định cư
Nhà ở, đất tái định cư có bản chất là do nhà nước hoặc một chủ đầu tư thực hiện với mục đích làm quỹ nhà ở cho người bị thu hồi nhà đất tái ổn định cuộc sống, phục vụ giải phóng mặt bằng.
Do đó, việc mua bán nhà ở phục vụ tái định cư có những điều kiện bắt buộc và quản lý chặt chẽ nhằm tránh sử dụng quỹ đất hoặc nhà ở sai mục đích, lãnh phí, không đúng đối tượng. Quy định về mua bán nhà tái định cư sẽ cần đòi hỏi các thủ tục khó khăn và phức tạp hơn so với nhà ở thương mại thông thường.
Trường hợp nào được hỗ trợ nhà tái định cư?
Theo quy định tại Điều 79 Luật Đất đai 2013, Điều 6 Nghị định 47/2014/NĐ-CP, các trường hợp được ở nhà ở tái định cư gồm:
Thứ nhất, hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất ở, người Việt Nam định cư ở nước ngoài đang sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất tại Việt Nam khi Nhà nước thu hồi đất ở mà có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc đủ điều kiện để được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất theo quy định của pháp luật về đất đai được bồi thường bằng đất ở hoặc nhà ở tái định cư khi đáp ứng đủ 02 điều kiện:
+ Bị thu hồi hết đất ở hoặc phần diện tích đất ở còn lại sau thu hồi không đủ điều kiện để ở theo quy định của UBND cấp tỉnh;
+ Hộ gia đình, cá nhân không còn đất ở, nhà ở nào khác trong địa bàn xã, phường, thị trấn nơi có đất ở thu hồi.
Thứ hai, hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất ở, người Việt Nam định cư ở nước ngoài đang sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất tại Việt Nam. Đất bị thu hồi có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc đủ điều kiện để được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất
Trong trường hợp hộ gia đình có nhiều thế hệ, nhiều cặp vợ chồng cùng chung sống trên một thửa đất ở thu hồi nếu đủ điều kiện để tách thành từng hộ gia đình riêng thì UBND cấp tỉnh căn cứ vào quỹ đất ở, nhà ở tái định cư và tình thực tế tại địa phương quyết định mức đất ở, nhà ở tái định cư cho từng hộ gia đình.
Thứ ba, hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất ở nằm trong hành lang an toàn khi xây dựng công trình công cộng có hành lang bảo vệ an toàn phải di chuyển chỗ ở mà không có chỗ ở nào khác trong địa bàn xã, phường, thị trấn nơi có đất trong hành lang an toàn thì được bố trí tái định cư; được bồi thường chi phí di chuyển và được hỗ trợ ổn định đời sống, sản xuất.
Thứ tư, hộ gia đình, cá nhân trong khu vực bị ô nhiễm môi trường có nguy cơ đe dọa tính mạng con người; đất ở có nguy cơ sạt lở, sụt lún, bị ảnh hưởng bởi hiện tượng thiên tai khác đe dọa tính mạng con người bị thu hồi đất mà không còn đất ở, nhà ở nào khác trong địa bàn xã, phường, thị trấn nơi có đất thu hồi thì được bồi thường bằng đất ở hoặc nhà ở.
Có được mua bán nhà tái định cư?
Theo quy định pháp luật hiện hành, nhà ở để phục vụ tái định cư có thể được chuyển nhượng nếu đáp ứng điều kiện về nhà ở tham gia giao dịch theo quy định tại Điều 118 Luật Nhà ở 2014.
Đối với giao dịch phải có Giấy chứng nhận
Giao dịch về mua bán, cho thuê mua, tặng cho, đổi, thế chấp, góp vốn bằng nhà ở thì nhà ở phải có đủ điều kiện sau:
- Có Giấy chứng nhận theo quy định của pháp luật.
- Không thuộc diện đang có tranh chấp, khiếu nại, khiếu kiện về quyền sở hữu; đang trong thời hạn sở hữu nhà ở đối với trường hợp sở hữu nhà ở có thời hạn.
- Không bị kê biên để thi hành án hoặc không bị kê biên để chấp hành quyết định hành chính đã có hiệu lực pháp luật của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
- Không thuộc diện đã có quyết định thu hồi đất, có thông báo giải tỏa, phá dỡ nhà ở của cơ quan có thẩm quyền.
Đối với giao dịch không bắt buộc có Giấy chứng nhận
Theo quy định, giao dịch về nhà ở sau đây thì nhà ở không bắt buộc phải có Giấy chứng nhận:
- Mua bán, thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai.
- Tổ chức thực hiện tặng cho nhà tình nghĩa, nhà tình thương.
- Mua bán, thuê mua nhà ở thuộc sở hữu nhà nước; mua bán, thuê mua nhà ở xã hội, nhà ở để phục vụ tái định cư không thuộc sở hữu Nhà nước; bán nhà ở quy định tại Khoản 4 Điều 62 Luật Nhà ở 2014.
- Cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ, ủy quyền quản lý nhà ở.
- Nhận thừa kế nhà ở.
- Chuyển nhượng hợp đồng mua bán nhà ở thương mại được xây dựng trong dự án đầu tư xây dựng nhà ở bao gồm cả trường hợp đã nhận bàn giao nhà ở từ chủ đầu tư nhưng chưa nộp hồ sơ đề nghị cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận đối với nhà ở đó.
Như vậy, nhà tái định cư có thể chuyển nhượng khi có giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở, không tranh chấp, không kê biên, không thuộc diện thu hồi đất,...
Thực trạng nhà tái định cư hiện nay
Nguồn cung nhà ở ngày càng khan hiếm, nhất là nhà ở dành cho người thu nhập thấp. Tuy nhiên, thực trạng bỏ hoang dẫn đến lãng phí nhà tái định cư đang là vấn đề nhức nhối tại các thành phố lớn.
Theo số liệu của Sở Xây dựng TP.HCM, hiện nay trên địa bàn TP có hàng nghìn căn hộ chung cư bị bỏ hoang. Trong khi đó, Sở này đang quản lý 9.434 căn hộ và hơn 2.500 nền đất phục vụ tái định cư còn bỏ trống tại 163 dự án.
Huyện Bình Chánh tại khu tái định cư Vĩnh Lộc B có 1.454 căn hộ tái định cư để trống; quận 7 tại chung cư Tân Mỹ có 220 căn; quận 12 tại chung cư Tân Thới Nhất có 322 căn; quận Bình Thạnh tại chung cư 90 Nguyễn Hữu Cảnh còn 260 căn và căn hộ khu vực phường 12 có 212 căn; quận Thủ Đức tại chung cư Linh Trung có 237 căn; TP.Thủ Đức tại khu đô thị mới Thủ Thiêm còn trống 5.334 căn hộ tái định cư, và hơn 2.250 nền đất bỏ trống….
Theo thống kê, mỗi năm TP.HCM phải tốn khoảng 71 tỷ đồng để bảo trì những căn hộ tái định cư bị bỏ hoang xuống cấp, gây lãng phí ngân sách nhà nước. Để giải quyết, phương án UBND TP.HCM đưa ra là bán đấu giá các khu tái định cư ế ẩm cho doanh nghiệp. Từ đó, doanh nghiệp cải tạo lại cho phù hợp mới bán cho người dân để ở.
