Thực vật xâm lấn là những loại cây được đưa vào hệ sinh thái sau đó phát tán ngoài tầm kiểm soát, loại bỏ các loài bản địa và gây ra thiệt hại về môi trường hoặc kinh tế. Ví dụ, cây cốt khí củ Nhật Bản có xuất xứ từ Đông Á song đã phát tán khắp thế giới. Đây là một trong những loài thực vật nổi tiếng là khó bị loại bỏ. Ở Anh, việc để cây cốt khí củ Nhật Bản phát tán trong tự nhiên là bị nghiêm cấm.
Bất chấp những thách thức này, một số nhà thiết kế lại đang cố gắng tận dụng những loài xâm lấn này một cách sáng tạo, đó là sử dụng chúng để sản xuất đồ nội thất, giấy, hàng dệt may và vật liệu xây dựng.
Paul Beckett - đồng sáng lập công ty tư vấn môi trường Phlorum và là chuyên gia trong việc giải quyết những loài cây xâm hại - cho biết đã có nhiều thực thể, từ nhà hàng cho tới nhà sản xuất năng lượng, đang cố gắng tận dụng một cách sáng tạo các loài thực vật xâm lấn.
Ở Hà Lan, Atelier Schaf - được thành lập bởi nhà thiết kế Erik van Schaften - đã tạo ra 3 loại tấm ốp tường từ cây ngò tây khổng lồ - một loại thực vật xâm hại có tốc độ lây lan nhanh và nhựa độc được du nhập vào châu Âu từ Tây Caucasus như một loại cây cảnh. Vỏ của loại cây này được cắt bằng tay để sản xuất ván mỏng, còn sản phẩm phụ từ quá trình này được trộn với bột để sản xuất xà phòng, và các mắt cây được tán và ép lại thành bìa cứng.
Cây ngò tây khổng lồ.
Cũng tại quốc gia này, Studio laVina của Polina Baikina đã sản xuất một loạt đồ gia dụng như bình hoa, ghế đẩu, thảm trải sàn và tác phẩm điêu khắc ánh sáng từ vật liệu tổng hợp với cây tầm ma.
"Trước đây ở Nga, nó được sử dụng để làm quần áo, lưới đánh cá, dây thuyền buồm, thuốc, thực phẩm và vật liệu cách nhiệt trong nhà. Những người thợ thủ công tách các sợi bên trong thân cây chỉ để tạo ra một sợi chỉ rồi dệt thành vải, tương tự như cách sản xuất vải lanh", Baikina cho biết.
Cây cốt khí củ Nhật Bản - thứ khiến nền kinh tế Anh tốn hơn 40 triệu bảng mỗi năm để phá bỏ - cũng thu hút sự quan tâm của Brigitte Kock và Irene Roca Moracia ở London khi họ sử dụng loại cây này để sản xuất gạch ốp. Còn Marina Belintani lại nhận thấy tiềm năng của nó để chế tạo nhiều thứ, từ nhựa sinh học cho đến thuốc nhuộm tự nhiên.
Marina Belintani sử dụng cây cốt khí củ Nhật Bản để làm thuốc nhuộm.
Gạch ốp được làm từ cây cốt khí củ Nhật Bản của Brigitte Kock và Irene Roca Moracia.
Còn ở Pháp, câu lạc bộ về thực vật xâm lấn - được thành lập bởi công ty thiết kế Atelier Luma - cũng sản xuất được keo và dây thừng từ cây agave, hay thuốc nhuộm vải dệt từ cây dương đề nhăn, hay bàn ghế từ cây cốt khí củ Nhật Bản. Thậm chí, bộ bàn ghế được sản xuất từ cây cốt khí củ Nhật Bản do Samy Rio thiết kế lại nhẹ và bền chắc một cách đáng kinh ngạc.
Bàn được làm từ cây cốt khí củ Nhật Bản do Samy Rio thiết kế.
Những nhà thiết kế này có cùng một quan điểm là trong quá trình tìm kiếm những nguyên thô tái tạo, tại sao không tận dụng các nguồn tài nguyên dồi dào và không mong muốn như thế này, từ đó giúp loại bỏ chúng?
Vì vậy, các nhà thiết kế cho rằng nhiều loài xâm hại - đã di cư khắp thế giới do kết quả của quá trình toàn cầu hóa, thuộc địa hóa và biến đổi khí hậu - không thể sớm biến mất. Họ thừa nhận rằng những nỗ lực nhằm biến loài xâm hại này thành vật liệu sản xuất có thể khiến việc tiêu diệt chúng trên quy mô lớn khó thành công.
Tuy nhiên, ông Beckett của Phlorum vẫn cảnh giác đối với việc sử dụng các loài xâm lấn. "Bạn không nên phát triển một ngành công nghiệp xung quanh một loài xâm lấn trừ khi nó thực sự nổi bật và nếu làm vậy, bạn cần phải đầu tư rất nhiều để đảm bảo nó được phát triển một cách có kiểm soát".
Tuy nhiên, việc sử dụng loài xâm lấn vẫn đặc biệt thịnh hành ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Arne Witt, chuyên gia về các loài xâm lấn tại tổ chức phi lợi nhuận CABI ở Nairobi, Kenya, nhắc đến cây keo mearnsii, cho rằng nó đã ảnh hưởng đến đa dạng sinh học và tài nguyên ở miền nam châu Phi, song ngành công nghiệp xuất khẩu tannin và gỗ dăm phát triển xung quanh loài cây này rất khó đóng cửa.
Ở Ấn Độ, tổ chức phi lợi nhuận Atree cũng từng phát triển một nền kinh tế thủ công dựa trên cây hoa ngũ sắc, một loại cây bụi có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới ở Mỹ. "Gần 40% diện tích rừng ở Ấn Độ bị bao phủ bởi cây hoa ngũ sắc. Tổ chức đã đào tạo cho hơn 650 nhà sản xuất đồ nội thất trong nước để sử dụng cây hoa ngũ sắc, thay thế tre, trong việc sản xuất", Sandeep Hanchanale - người đứng đầu dự án - cho hay.
Các sản phẩm thủ công được làm từ cây hoa ngũ sắc.
Cây hoa ngũ sắc.
Trung tâm Thủ công Lantana cho biết các thành viên của họ ghi nhận gần 80% thu nhập từ vật liệu này. Atree đang làm việc với các nhà thiết kế để khai thác cây hoa ngũ sắc cho những mục đích khác như sản xuất ván gỗ nhỏ.
Cũng theo ông Rio của Câu lạc bộ về thực vật xâm lấn ở Pháp, thay vì tiêu diệt một cách có hệ thống các loài thực vật này, chúng ta nên coi chúng như một nguyên liệu thô tiềm năng nhưng chỉ dành cho hoạt động thủ công, chứ không phải là một ngành sản xuất hàng loạt vì điều đó có thể kích thích mọi người nuôi trồng mất kiểm soát.
